BAART, Servatius Protatius

Servaas Baart

(roepnaam: Servaas), vakbondsleider aardewerkers en SDAP-wethouder in Delft, is geboren te Maastricht op 8 juni 1871 en overleden te Delft op 14 januari 1950. Hij was de zoon van Hendrik Baart, aardewerker, en Pieternella Johanna Kiene. Op 17 oktober 1894 trad hij in het huwelijk met Anna Maria Laheij, dienstmeid, met wie hij drie dochters kreeg en van wie hij haar eerder geboren zoon erkende.

Toen Servaas vier jaar oud was overleed zijn vader, aardewerker bij Regout, aan de tuberculose. Op twaalfjarige leeftijd na het aflopen van de broedersschool ging hij de fabriek van Petrus Regout in. Samen met zijn twee broers, ook aardewerkers, en zijn zuster, die in de papierfabriek van Lhoëst werkte, zorgde hij voor zijn moeder. Op zestienjarige leeftijd kwam deze taak alleen op Servaas te rusten. Omdat zijn loon ontoereikend was, maakte hij zich de kunst van het barbieren eigen. In het kapperszaakje dat hij in zijn vrije tijd dreef, raakte hij in gesprek met de arbeiders van de andere fabrieken en hoorde ook hun grieven over de arbeidsomstandigheden.

Via het door Willem Vliegen in 1890 opgerichte weekblad De Volkstribuun kwam Baart in aanraking met de activiteiten van de Sociaal-Democratische Bond (SDB) in Maastricht. Hij bezocht de cursusvergaderingen en sloot zich er in 1891 bij aan. Het was Vliegen die hem, naar eigen zeggen, de ogen opende, vooral voor de noodzaak van vakorganisatie. Op 1 mei 1892 richtten Baart en zes andere jonge aardewerkers de vereniging Loon naar Werk op, de eerste vakorganisatie onder de Maastrichtse fabrieksarbeiders. Het voorbeeld van de aardewerkers vond navolging bij de glasblazers, glasslijpers en typografen. In oktober 1895 sloten de verschillende neutrale vakverenigingen zich aaneen tot het Maastrichtsch Arbeids-Secretariaat (MAS), waarvan Baart voorzitter werd. Na het vertrek van Vliegen en G.H. Pieters in 1897 was het aan hem te danken dat de socialistische beweging verrassend snel herrees. In 1899 blies hij de zieltogende SDAP-afdeling nieuw leven in. Zelf werd hij voorzitter. Voor zijn patroon was dit reden hem te ontslaan. Na zijn ontslag leefde het gezin van de inkomsten van zijn kapperszaakje en de rijksdaalder per week, die hij als agent van Het Volk verdiende. Maar daar kwam spoedig verandering in. In 1900 werd Baart administrateur van de pas opgerichte coöperatie Het Volksbelang, die onder zijn leiding een bloeiperiode doormaakte.

Op 5 mei 1907 werd in Delft de Nederlandsche Vereeniging van Glas- en Aardewerkers (NVGA) opgericht. Baart werd de eerste en voorlopig enige bezoldigde bestuurder en verhuisde met zijn gezin en zijn moeder uit Maastricht naar Delft. Met hem vertrok, zoals de secretaris van de coöperatie het uitdrukte, de ziel van de arbeidersbeweging in Maastricht. Het zwaartepunt van Baarts activiteiten in Delft lag voorlopig bij de opbouw van de NVGA. Onder zijn zakelijke leiding groeide deze uit tot een vakorganisatie, die financieel in een uitstekende positie verkeerde. Geleidelijk aan verschoven Baarts activiteiten van de vakbeweging naar de gemeentepolitiek. Na tien jaar lang raadslid voor de SDAP te zijn geweest, werd Baart in september 1921 als eerste SDAP-er wethouder (van Openbare Werken en Volkshuisvesting) in Delft. Aanvankelijk combineerde hij het wethouderschap met zijn functie bij de NVGA. Toen de NVGA in 1926 fuseerde met de Nederlandsche Vereeniging van Fabrieksarbeid(st)ers (NVvFa) trad Baart af als bestuurder en wijdde zich uitsluitend aan zijn wethouderschap. Het zwaartepunt hiervan lag op het gebied van de (arbeiders)huisvesting. Vooral in de jaren twintig werden grote complexen arbeiderswoningen gebouwd. Een gemeentelijke woningstichting, Centraal Woningbeheer, door Baart in 1923 in het leven geroepen, exploiteerde de door de gemeente gebouwde woningen. Bestuursfuncties in de SDAP-afdeling vervulde Baart slechts een enkele keer. Zo was hij van 1928 tot 1931 tweede voorzitter van het afdelingsbestuur. Eind 1939 trok Baart zich uit de gemeentepolitiek terug.

Literatuur: 

Vliegen, Kracht II; G.J. ten Velden, Veertig jaren strijd (Delft 1938); 1907-1957. Vijftig jaren NVvFA-ABC (Amsterdam 1957); J. Perry, Roomsche kinine tegen roode koorts (Amsterdam 1983); F. Tichelman, Socialisme in Indonesië (Dordrecht 1985).

Portret: 

S.P. Baart, uit: Vliegen, Kracht II, 559

Auteur: 
Caspar Cillekens
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 
BWSA 1 (1986), p. 9-11
Laatst gewijzigd: 

22-05-2002

11-2-2017 (voornaam moeder gecorrigeerd)