LIEBERS, Bernhard Bruno Ferdinand

Bruno Liebers

(roepnaam: Bruno), drukker en uitgever van Recht voor Allen, is geboren te Leipzig op 6 december 1836 en overleden te Den Haag op 24 mei 1900. Hij was de zoon van Carl Gottlob Liebers, korporaal, bediende op uurloon, doek- en zijdewasser en kleermaker, en Ernestine Wilhelmine Ebert, zijdewasvrouw. Op 28 september 1859 trad hij in het huwelijk met Maria Theresia Weckesser, met wie hij twee dochters en twee zoons kreeg. Na haar overlijden (op 11 december 1870) hertrouwde hij op 21 juni 1871 met Maria Elizabeth Antoinette van Rijswijk, met wie hij een zoon kreeg.
Pseudoniemen: Akai no Akoema, Nippon, Srebeil.

Liebers werd geboren in het gezin van een 'acht-en-veertiger': de vader werd in 1848 veroordeeld tot zes jaar tuchthuisstraf wegens deelneming aan de onlusten in Leipzig. Hij kreeg in Leipzig een opleiding tot typograaf met diploma in 1858. Waarschijnlijk was hij toen al socialist. Hij ging om werk te krijgen naar Arnhem (1858) als letterproefdrukker en trouwde daar. Terug uit Hannover (1858-1862) werkte hij daarna in Arnhem en Zierikzee, in laatstgenoemde plaats waarschijnlijk bij P. de Looze (1862-1868). Hij sloot zich direct bij de pas opgerichte Algemeene Nederlandsche Typografenbond aan (1866), en was actief betrokken bij de oprichting van afdelingen daarvan te Zierikzee en Goes en later ook te Den Haag. In 1868 werkte hij te Wageningen, Haarlem en eind 1868 te Den Haag. Ook hier was hij steeds in loondienst.

In 1871 sloot Liebers zich aan bij de Haagse sectie van de Internationale en was daarvan in 1872 secretaris. Als zodanig correspondeerde hij met Karl Marx, toen in 1872 het vijfde congres van de Internationale in Den Haag werd gehouden. Hij kreeg via Marx een subsidie om V. Dave uit België (vroeger lid van de Haagse sectie) te laten overkomen om de vertaling te verzorgen voor de Nederlanders. In De Werkman schreef hij artikelen waarin hij de Algemene Raad - dus de richting-Marx - verdedigde tegenover de 'Bakoenisten' en was ijverig lezer van Der Volksstaat. Herfst 1872 werkloos geworden door zijn artikelen zocht hij daarna opnieuw werk in Hannover en vroeg ook bemiddeling van Marx. Zijn vrouw volgde hem in 1873, in mei werd in Hannover een zoon geboren, onder anderen vernoemd naar zijn zwager Julius Weckesser. Vanuit Duitsland werkte hij mee aan De Lantaarn (Utrecht) als Srebeil (1873-1874). In 1874 trad hij uit de Lutherse kerk en vertrok op basis van een contract als 'Maschinenmeister' naar Japan om te werken bij de voorloper van de staatsdrukkerij te Tokio. Hij was aangetrokken om de techniek van het drukken en maken van drukinkten te leren aan Japanners en werkte daar met veel succes. Begin 1878 teruggekomen in Den Haag, vestigde hij zich als zelfstandig drukker (Westeinde 39) en had ook de agentuur van een Degeldruk-snelpers voor een Duitse firma uit Leipzig.

Liebers richtte in 1879 met anderen de Sociaal-Democratische Vereeniging op en drukte in 1880 en later Recht voor Allen. In 1880 was hij een van de oprichters van de Haagse coöperatieve bakkerij De Volharding. In 1882 werd hij bestuurslid van de afdeling Den Haag van Volksonderwijs, en kocht in 1883 voor de combinatie Domela Nieuwenhuis-Van Kol het gebouw Westerbaanstraat 154, dat Walhalla, het verenigingsgebouw van de Haagse socialisten zou worden (1883-1889). Door grotere frequentie en oplage van Recht voor Allen en de uitgave van vele brochures moest Liebers' drukkerij uitgebreid worden. Dit gebeurde door oprichting van de NV Algemeene Boek- en Handelsdrukkerij 'Excelsior' (1884) waarvan Liebers commissaris werd tot 1890. Soms sprong hij zo nodig in als directeur. Zijn beroep is sinds 1884 weergegeven als uitgever. In 1884 werd hij tweede secretaris en in de jaren 1886 en 1887 tweede penningmeester van de Centrale Raad van de Sociaal-Democratische Bond (SDB). In de jaren tachtig was hij nog steeds geïnteresseerd ook in het wel en wee van de Duitse partij en was een schakel in de verspreiding van Der Sozialdemokrat langs clandestiene weg in Duitsland, opgezet door Julius Motteler (1889 en 1890).

Waarschijnlijk bekoelde zijn verhouding met Domela Nieuwenhuis na het Internationale congres te Brussel (1891), toen deze met vooral Wilhelm Liebknecht van mening verschilde over de te volgen tactiek. In 1892 werden de redactie en het drukken van Recht voor Allen overgebracht naar Amsterdam. Toen in 1894 de SDAP werd opgericht, omdat de SDB en Domela Nieuwenhuis steeds meer in anarchistische richting koersten, was Liebers medeoprichter van de SDAP-afdeling Den Haag en lid van het eerste bestuur (1894-1895) en in 1897 en 1898 nog eens penningmeester. Van anarchisme moest Liebers niets hebben. Hij bleef zijn hele leven 'koppig trouw' aan de sociaal-democratie, zo men wil de richting-Marx, waarvoor hij veel tijd, geld en aandacht had overgehad. Hij bleef op de achtergrond als organisator, niet alleen omdat hij een zwaar Duits accent had, maar waarschijnlijk ook omdat hij Duitser was gebleven.

Archief: 

Archief B. Liebers in familiearchief Liebers-Velthuizen, beheerd door S. Reitsma te Morra (Friesland).

Publicaties: 

Artikelen in: De Werkman, 5.4 en 4.11.1871; 22.6, 28.9, 26.10 en 2.11.1872 onder het pseudoniem Srebeil; De Lantaarn, 1873-1874, eveneens onder het pseudoniem Srebeil; Recht voor Allen (passim), hierin korte bijdragen en ingezonden stukken onder de pseudoniemen Nippon en Akai no Akoema.

Literatuur: 

Vliegen, Dageraad I, 373-374; A. Cohen, In opstand (Amsterdam 1960) 137; Bymholt, Geschiedenis; W. de Vries Wzn, 'Bruno Liebers, typograaf (1836-1900)' in: M. Campfens, M. Schrevel, F. Tichelman (red.), Op een beteren weg (Amsterdam 1985) 109-125.

Portret: 

B.B.F. Liebers, foto 'Photographie française', Den Haag. Collectie IISG, Amsterdam.

Handtekening: 

Huwelijksakte van Liebers/Weckesser dd. 28 september 1859. Archief 0207, reg.nr. 159, akte 154; akteplaats Arnhem. Als bruidegom.

Auteur: 
W. de Vries Wzn.
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 
BWSA 1 (1986), p. 69-70
Laatst gewijzigd: 

18-04-2015 (datum eerste huwelijk gecorrigeerd)