ROMMERTS, Obbe

Obbe Rommerts

voorman Provinciale Friesche Werklieden-Vereeniging, is geboren te Leeuwarden op 20 december 1835 en aldaar overleden op 2 december 1902. Hij was de zoon van Hille Rommerts, typograaf, en Fetje Gerbenzon. Op 1 december 1866 trad hij in het huwelijk met Tjamke Waringa, met wie hij drie dochters en twee zoons kreeg.

Evenals zijn vader en oudere broer Hoeke was Rommerts als typograaf werkzaam bij de Leeuwarder drukkerij van G.T.N. Suringar. Toen in 1870 de Provinciale Friesche Werklieden Vereeniging (PFWV) werd opgericht, sloot Rommerts, die sterk sociaal bewogen was, zich aan. In 1871 werd hij voorzitter van deze gematigde groepering. Afkerig van alles wat op revolutie leek en zich kerend tegen de aanhangers van de (Eerste) Internationale trachtte hij het zelfbewustzijn van de werklieden te versterken. Hoewel nog lidmaat van de Nederlands Hervormde kerk en gelovig christen verzette hij zich tegen tevredenheidsprediking en verwijzing naar het hiernamaals. Hij wilde dat baas en knecht de christelijke eis van naastenliefde in praktijk brachten. De PFWV bloeide enkele jaren. Met zijn broer stichtte Rommerts ook buiten Friesland werkliedenverenigingen. Zelf werd hij lid van het Comité ter bespreking der Sociale Quaestie uit 1871 en in 1874 trad hij op als voorzitter van het tweede Coöperatief Congres te Amsterdam. Joh. van Vloten noemde hem in 1874 een 'weldenkend handwerksman'. Ook F. Domela Nieuwenhuis haalde hem in 1876 in een artikel in Onze Tijd instemmend aan. De PFWV kwam al spoedig in contact met het Algemeen Nederlandsch Werklieden-Verbond van B.H. Heldt (1872), maar legde meer nadruk op het provinciale en lokale werk. Mede door Rommerts kwamen in Leeuwarden een coöperatieve bakkerij (1872), winkelvereniging, spaarbank, ziekenfonds en woningbouwvereniging tot stand. Rommerts ijverde voor volksonderwijs en leerplicht en behoorde tot de stichters van een ambachtsschool (1880). Voor de Vereeniging voor Volksbijeenkomsten hield hij lezingen en pleitte hij voor een tienurige arbeidsdag. De PFWV, die tussen 1872 en 1876 vijf jaarboekjes De Standfries uitgaf, schudde in Friesland de geesten los. Van R. van Zinderen Bakker werd gezegd, dat hij zich eerst door Rommerts en daarna door Domela Nieuwenhuis het hoofd op hol had laten brengen, maar Van Zinderen Bakker had wel gelijk met zijn opmerking dat de PFWV 'te gematigd en te tam was om uit de versufte harten vonken te slaan'. Een bezielend ideaal ontbrak.

Rommerts werd in 1874 directeurgezel van de Coöperatieve Handels-drukkerij, die de drukkerij van Suringar voortzette. Hoewel hij nog kort actief bleef in de PFWV, voelde hij zich teleurgesteld. Confessionele arbeiders hadden bezwaren tegen een vereniging die samenkomsten op zondag organiseerde en voor de neutrale staatsschool en de coöperatie pleitte. Rommerts die meestal gemoedelijk sprak, kon scherp uitvallen en had het over 'die walgelijk flauwe en lauwe, afgrijselijk bedaarde, voorzichtige, gemoedelijk brave, christelijke huisvaders, die in afwachtende houding van verre blijven staan'. Veel linkse arbeiders bleven echter ook aan de kant staan. Behalve sympathie ontmoette Rommerts verzet bij patroons, die sinds 1871 overal 'Communegevaar' roken. De autoriteiten vreesden onlusten en trachtten die door machtsvertoon te keren. Dit deed de niet-revolutionaire Rommerts op een kiesrechtdemonstratie te Leeuwarden in 1885 een ironische vraag stellen. Terwijl hij een oude haarkam uit zijn zak haalde, vroeg hij in onvervalst Leeuwarder dialect: 'Sude se dat oek as 'n verboden wapen beskouwe kanne?' Door de houding van de arbeiders en ook door zijn nieuwe positie, die hem overigens maar een beperkt inkomen verschafte, kwam Rommerts steeds meer naast de liberalen te staan. Zijn drukkerij gaf sedert 1886 de liberale Friesche Courant uit met als redacteur J. Troelstra. Ook Rommerts - die Multatuliaan en op den duur vrij metselaar werd met een sterk anti-clericale inslag die hem lang afkerig maakte van algemeen kiesrecht - kwam in de leiding van de Friesche Courant. De arbeiders lieten zich intussen steeds meer door Domela Nieuwenhuis leiden en zagen in de koningsgezinde Rommerts een afvallige. Toen deze in 1892 geridderd werd, schreef G.L. van der Zwaag in De Klok 'Eindelijk', en toen Rommerts in 1902 plotseling overleed, plaatste de Leeuwarder Courant een hooggestemd 'in memoriam' maar liet zijn activiteiten in de PFWV en het ANWV ongenoemd.

Archief: 

Collectie O. Rommerts in Provinciale Bibliotheek van Friesland (Leeuwarden) Hs 1773.

Publicaties: 

Artikelen in De Standfries, 1872-1876; De werkman en de maatschappij. Voordracht gehouden in de afdeeling Populair-wetenschappelijke Volksvoorlezingen te Leeuwarden (Leeuwarden 1872); Een stem uit het volk. Sociale toestanden besproken (Sneek 1873); Zonder volksonderwijs geen volkswelvaart (Sneek 1874).

Literatuur: 

Bibliografie van en over O. Rommerts aanwezig in Provinciale Bibliotheek van Friesland (Leeuwarden) A 4351; P. van Vliet jr., De houding der z.g. liberale partij tegen de candidatuur van een 'man uit het volk' (Amsterdam 1891) 34, 35, 53; Bymholt, Geschiedenis; B.H. Heldt, Algemeen Nederlandsch Werklieden Verbond 1871-1896 (Leeuwarden 1896)1V, 10, 18, 19, 28-30, bijlagen 4-8, 59-62; Leeuwarder Courant, 4 en 7.12.1902; Friesche Courant, 4.12.1902; J. Otten, De ontwikkeling der verbruikscoöperatie in Nederland (Amsterdam 1924); Gedenkboek 50 jarig bestaan der Vereeniging voor Middelbaar Technisch en Ambachtsonderwijs en van de Ambachtsschool te Leeuwarden 12 juni 1880 - 12 juni 1930 (Leeuwarden 1930) 64, 67, 99; G.A. Wumkes, Stads- en Dorpskroniek van Friesland, Deel II (Leeuwarden 1934); 75 jaar N.V. v.h. De Coöp. Handelsdrukkerij Leeuwarden (Leeuwarden 1949) 14-17; J.J. Kalma, 'Obbe Rommerts schrijft "Een stem uit het volk" 'in: Het Vrije Volk (Friese editie), 4.4.1959; J.J. Kalma, 'Rommerts (Obbe)' in: Mededelingenblad, nr. 16, november 1959, 8; J.C. Vleggeert, Kinderarbeid in Nederland 1500-1874 (Assen 1964) 157, 158, 162-165; L. Buning, Het Herenbolwerk (Assen 1966) 211, 212, 215; T. van der Wal, Op zoek naar een nieuwe vrijheid (Leiden 1972); J. Frieswijk, Socialisme in Friesland 1880-1900 (Amsterdam 1977); J. Houkes, P. Hoekman, Multatuli en Groningen (Groningen 1987) 41, 102; R. van der Woude, Leeuwarden 1850-1914. De modernisering van een provinciehoofdstad (Leeuwarden 1994); P.Th. Kok, Burgers in de bijstand. Werklozen en de ontwikkeling van de sociale zekerheid in Leeuwarden van 1880 tot 1930 (Groningen 2000).

Portret: 

O. Rommerts, collectie IISG, Amsterdam.

Handtekening: 

Huwelijksakte van Rommerts/Waringa dd. 1 december 1866. Reg 3591, akte 0212, akteplaats Leeuwarden. Als bruidegom.

Auteur: 
J.J. Kalma
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 
BWSA 4 (1990), p. 176-178
Laatst gewijzigd: 

10-02-2003