TENTHOFF, Johannes Theodorus

Tenthoff stamde uit bewust orthodoxe, Waalse kring. Hij studeerde theologie te Amsterdam en Utrecht. Te Utrecht werd hij onder invloed van de filosoof C.W. Opzoomer en de oogheelkundige F.C. Donders vrijzinnig. In 1876 kandidaat en daarna Nederlands-Hervormd predikant te Herkingen (1877), Koedijk (1879), Assendelft (1881), Wynaldum (1885) en Hoorn (1888-1913).

Van professor Donders leerde Tenthoff dat geloof en wetenschap een geheel konden vormen en dat geloof tot de daad moest voeren. Als jong predikant botste hij met de starre orthodoxie. Hij kwam op voor recht en mensenwaarde en kreeg zo belangstelling voor het sociale vraagstuk, ook voor de economische kant daarvan. Op vele plaatsen in en buiten de gemeente sprak hij daarna over het goed recht van het socialisme. In oktober 1882 had hij reeds een debatavond met F. Domela Nieuwenhuis. In zijn Friese tijd (1885-1888) sprak hij onder andere te Gorredijk voor de afdeling van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, over het socialisme (1885). Dit gaf geen moeilijkheden. Ook in 1885 sprak hij voor de moderne theologen te Amsterdam over 'Welke houding voegt ons ten opzichte der arbeidersbeweging?' In 1886 refereerde hij te Leeuwarden voor de moderne predikanten uit de noordelijke provinciën over 'De zedelijke grondtrek der sociale beweging van onzen tijd, een wegwijzer voor de werkzaamheid van den modernen predikant in dezen'. In 1887 had hij contact met P.J. Troelstra en diens verloofde. Troelstra droomde er van predikant te worden, maar was de kerk geen sta in de weg? Tenthoff weigerde een beroep naar Mantgum dat een 'dik' traktement bood. Toen hij naar Hoorn vertrok en in 1890 te Edam over het socialisme sprak, leidde dit tot veel rumoer. Dit haalde de landelijke pers. In 1891 kreeg hij uit Zwolle het aanbod van een Kamerkandidatuur, waarvoor hij bedankte. Hij stond tussen de partijen in en voelde zich eerst geestverwant van de radikalen rond M.W.F. Treub en C.V. Gerritsen. Hij was meer profeet dan priester en gaf zich aan allerlei praktisch werk zoals de stichting van een zuivelfabriek en orgelconcerten voor het volk. Ook was hij in 1893 lid van het comité 'Honger en Schrik'. In dat jaar ijverde hij voor meer zondagsrust voor het spoorwegpersoneel en werd door de directie van de spoorwegen onheus bejegend. In 1903 speelde hij bij de spoorwegstaking nog een rol.

Tenthoff was een begaafd prediker die zijn hoorders soms kon doen schateren. Hij had invloed op zijn schoonzoon D. Bakker en op de Hoornse onderwijzer W. Banning, die mede daardoor predikant werden. Tenthoff stond voortdurend tussen ja en nee. Hij kritiseerde zowel de kerk als de arbeidersbeweging en liet tegelijk het positieve zien van christendom en socialisme. Door de positie tussen de vaak onkerkse arbeiders en de kerkse liberalen en met tegelijk de drang om te schrijven en te spreken en de vraag om pastoraal werk te doen, heeft hij het moeilijk gehad. Hij gaf een zestal vlugschriften uit en werkte incidenteel mee aan Recht voor Allen, De Hervorming, Het Nieuwe Leven, Ons Godsdienstig Leven, De Blijde Wereld, Teekenen des Tijds en plaatselijke bladen (Zaanlandsche Courant, Hoornsche Courant, Amersfoortsche Courant).

Tenthoff had een nerveuze aanleg. Mede door de langdurige ziekte van zijn vrouw (ziekte van Parkinson) en door zijn moeilijke positie in gemeente en kerk moest hij in 1913 emeritaat aanvragen. De laatste jaren waren moeilijk. Hij werd nog even verpleegd in Rijngeest bij Leiden. De mensen die hem werkelijk kenden, bewonderden de kleine, lelijke man die zo volkomen eerlijk was. Een gymnasiumvriend uit Amsterdam, de latere professor J.J. Hartman, schreef bij zijn dood: 'Hij was wel de edelste mens die ik ooit heb ontmoet'. Ook Banning bleef hem zijn leven lang dankbaar.